De afgelopen dagen mocht ik me weer eens bezighouden met de uitleg der dingen. Deze keer ging het over verwijswoorden. Geen gemakkelijk onderwerp, want je hebt veel voorkennis nodig om goed (en bewust) te verwijzen. En dat verwijzen allemaal niet vanzelf gaat, onderschrijft dit onderzoek uit 2012:
Havo- en vwo-eindexamenkandidaten, die scholingsniveau 3F en 4F bereikt zouden moeten hebben, maken nog volop fouten in voorzetsels en idiomatische uitdrukkingen, hun woordkeuze is verre van adequaat en ze maken veel fouten. Ook het niveau van taalverzorging laat veel te wensen over. Over de grootste bron van fouten in dit onderzoek, verwijsfouten, is het Referentiekader onduidelijk.
Verwijswoorden: wat zijn dat eigenlijk?
Met verwijswoorden verwijs je naar mensen, ‘zaken’ of voorwerpen (de verwijswoorden zijn onderstreept):
• Van wie is deze scooter? Hij is van Mette. Ik heb hem even gewassen.
Verwijswoorden zijn dus vooral voornaamwoorden. Daar kun je leuke dingen mee doen. Met een eenvoudige ingreep kun je Mette gaan wassen:
• Van wie is deze scooter? Hij is van Mette. Ik heb haar even gewassen.
Poging 1 t/m 17.634
In een poging om de uitleg te maken die alle andere uitleggen overbodig zou maken, probeerde ik net als mijn voorgangers, een tabel te maken waarin ik niet al te zwaar inging op de verschillende smaken voornaamwoorden. In mijn ultieme tabel zouden de voorbeelden duidelijk maken welk voornaamwoord je in welke situatie gebruikt. Of andersom: de voornaamwoorden zouden zo gerangschikt zijn, dat je aan de hand van één voorbeeld wel zou weten hoe de vork in de verwijssteel zit.
Dat leverde 17.634 varianten van de tabel op: van helder maar nietszeggend tot allesverklarend maar veel te ingewikkeld.
Poging 17.635
De volgende poging was er eentje met een combinatie van tabel + Top 5 van verwijsfouten. Ook dit ging mis:
Top 5 van verwijsfouten
1 Het verwijswoord past niet bij het woordgeslacht van het antecedent.
* Het bestuur heeft haar leden een brief gestuurd.
→ ‘Bestuur’ is een het-woord (o). Gebruik dus ‘zijn’ als bez.vnw.
2 Het getal (enkelvoud of meervoud) van het verwijswoord past niet bij het antecedent.
* De directie heeft geen besluit genomen en dat is hun slecht bevallen.
→ ‘Directie’ is een de-woord (v), enkelvoud. Gebruik dus ‘haar’.
3 ‘Zij’ verwijst naar iets anders dan personen.
* De koe komen net binnen. Zij moet gemolken worden.
→ ‘Zij’ gebruik je in het enkelvoud alleen voor personen. Gebruik voor dieren, ‘zaken’, organisaties en voorwerpen ‘ze’.
4 Hun, hen en ze worden verkeerd gebruikt.
* Marit belt hun vandaag.
→ ‘Hun’ gebruik je als meewerkend voorwerp (zonder voorzetsel) voor personen. Hier gebruik je ‘hen’, want het gaat om personen die in de zin het lijdend voorwerp zijn.
* Geef je hen een cadeaubon?
→ ‘Hen’ gebruik je na een voorzetsel of als lijdend voorwerp voor personen. Hier gebruik je ‘hun’, want het gaat om personen die in de zin het meewerkend voorwerp zijn.
* De koeien komen net binnen. Melk jij hen?
→ Voor dieren, ‘zaken’, organisaties en voorwerpen gebruik je ‘ze’, geen ‘hun’ of ‘hen’.
5 De verwijzing is onduidelijk
* Houd de oogdruppels buiten bereik van kinderen. Bijvoorbeeld door ze in een afsluitbaar medicijnkastje te stoppen.
→ Moet je de oogdruppels of de kinderen in het medicijnkastje stoppen?
Deze uitleg gaat de mist in, want:
a) het bevat te veel foute voorbeelden
b) het veronderstelt veel voorkennis (woordgeslacht, antecedent, lijdend en meewerkend voorwerp etc.)
c) ‘ze werken op elkaar in’: 2 en 4 hebben bijvoorbeeld met elkaar te maken, net als 3 en 4, 2 en 3 en …
d) je weet nog steeds niet hoe je 5 moet oplossen. Door ‘hen’ te gebruiken (zie 4)? Welnee. Je moet gewoon geen verwijswoord gebruiken. Bijvoorbeeld: Houd de oogdruppels buiten bereik van kinderen. Bijvoorbeeld door de druppels in een afsluitbaar medicijnkastje te stoppen.
Poging 17.636
Gelukkig mag ik terugvallen op een paar zeer ervaren redacteuren en auteurs. Eén daarvan fluisterde me in dat verwijswoorden zijn als vette klei. Vervolgens stuurde ze me een foto van een schitterend, zelfgemaakt schilderij en enkele aanwijzingen. Poging 17.636 is er dus een met humor, met voldoende voorbeelden én met een tabel, want onze studenten moeten hier hoognodig wat leren.
Haalt poging 17.636 het boek? Dat weet ik niet. Eén van de auteurs mailde in ieder geval: ‘Hier word ik heel vrolijk van!’
Hoe de uitleg over verwijswoorden er dan uitziet? Tja, just buy the book. Vanaf 2016 in de betere webwinkel.
Agnes Schlebusch – zonder toestemming
Published by